Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünün Tescilli Meyveleri
Remzi KOKARGÜL
Anadolu coğrafyası dört mevsim iklimi yaşayan cennet vatandır. Ülkemiz yüzlerce tür ve çeşitte meyve ’ye ev sahipliği yapmış, nadir yurtlardan birisidir. Malatya ise bu coğrafya içindeki zengin meyve çeşidi ile müstesna bir yere sahiptir. Hititler Malatya şehrini kurduklarında buraya; “Maldiya” İsmini vermişler. Maldiya meyve bahçesi, meyve şehri veya meyve vatanı olarak bilinir.
Malatya’daki meyve türleri ve çeşitlerinin zenginliği, yüzlerce yıl öncesindeki tarihi kaynaklardan aktarılmıştır. Evliya çelebi Malatya’ ya geldiği zaman, bir süre burada kalmış; şehirde yetiştirilen meyve çeşitlerinin zenginliğini ve kalitesini notlarında ballandıra ballandıra bahsetmiştir.
1. Dünya savaşından sonra ülkemize gelen Alman bilim adamları; ülkemizi gezerken, Malatya’ ya da gelmişler. Malatya’nın meyvecilikteki potansiyeli ve iklim koşullarının uygunluğu dikkatlerini çekerek, buraya odaklanmalarını sağlamış. Bu sebeple 1937 yılında Malatya’da “Meyvecilik İstasyonu” ismiyle bir ARGE kurumunun kurulmasını sağlamışlar. Enstitü, yıllara bağlı olarak farklı isimlerle anıldıysa da; şimdiki ismi “Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüdür.”
Enstitü, kurulduğu günden beri, pek çok güzel çalışmalar yapmış. Ben yapılan bu çalışmalar içinde tescil çalışmalarından bahsedeceğim. Kayısı çekirdeği kahvesi, Glutensiz kurabiyeler, enfes marmelatlar ve diğer çalışmalar gücenmesinler; bir gün Kısmet olursa; bu köşede onlardan da bahsedeceğim.
1937-2025 yıllarından bu yana Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü adına 7 tür ve 55 adet meyve çeşidinin tescili yapılarak; Türkiye Milli Çeşit Listesine isimleri (künyeleri) kaydedilmiş. Ülkemizde 60 civarında, kamu ve özel sektör kuruluşları; Üniversiteler ve Araştırma Enstitüleri içinde, tescil sayısı çıtada ilk 5 sıraya yükselmiş. Kısaca Enstitü meyvecilikte, tescil sayısı ile zirvede ilk beşe ulaşarak hak ettiği yeri almış.
Her meyve çeşidinin tescil işlemleri uzun ve yorucu bir süreçten geçer. Bu uzun yoldan sonra tescil edilen önemli meyve çeşitlerini kısaca tanıyalım.
Kayısı: Sarı kırmızı yanakları ve enfes aroması ile tam bir meyve güzelidir. İlkbahar gelince, bütün Malatya bembeyaz çiçeklerle arzı endam eder. Dünyaca ünlü Malatya kayısısı, Malatya’nın en önemli ekonomi kaynağıdır. Enstitünün tescil ettiği önemli bazı kayısı çeşitleri şunlardır: Kabaaşı, Hacıhaliloğlu,Hasanbey, Çataloğlu, Çöloğlu, Soğancı, Alkaya, Şekerpare,
Dut : Dut bir zamanlar kundakta ağlayan bebeleri susturmak için sumruk tadında, verilen kara gün meyvesidir. Sivaslı pir efendi İhramcızade Harp senelerinden kalma bir ihtiyatla kıtlama çay, kuru dut ile ancak semaver kaynattırırdı talebelerine… “-Oğul dut yiyin başka şifa aramanıza hacet yok.” buyururmuş. Enstitü Müdürlüğünün tescil ettiği efsane dutlar şunlar;
Arapkir’in Baldut’u, Kemaliye’nin İstanbul dutu Çemişgezek’in Ulukale dutu, Yukarı Fırat’ın cennet meyveleridir. Taze yenildiği gibi kurutmalığı ve pekmezi de yapılır. Ayaş dutu Ankara’nın taze tüketilen meşhur dut çeşididir. Bir de yazın sıcağında, mayhoş tadıyla yürek söndüren Ekşikara hurum dutu var. Pekmezi, pestili, şerbeti ve şurubu yapılır ki ürünleri pek kıymetlidir.
Üzüm : Köhnü, Banazkara, Arapkir ve Beydağ’ının etekleri, özellikle bir denizi andıran bağlarının sabah buğusu, görülmeye değer. Oralardan geçenlerin bana hak vereceğinize eminim. Bir de, her nerede olursa olsun, Arapkir ve Banazlı’ da, üzüm bağları civarında gezerken; yeşil, kara binlerce güzel gözün, sizi seyrettiği hissine kapılabilirsiniz, benden söylemesi. Hele o, kurutmalık Banaz’ı üzümü var ya, tam bir şifa kaynağıdır, tabi ki çekirdeğini yemek şartıyla.
Kureyş , tahannebi , isimlerini duyunca bile, yüzünüzde salkım salkım sevinçler açacaktır. Pütürge üzümü, sonbahara doğru tezgâhlarda arzı endam eder.
İğde : Sultani iğde; Bozkırın haşin çiçeği, uçuk sarı rengiyle, güzel kokusunu, gökyüzüne bırakırken; Meyvesi de Medine hurması renginde olup, baldan tatlıdır.
Armut :Hacı Hamza, bazı yörelerde çok tatlı olduğundan, Bal armudu, iri olduğundan koca armut, kumlu olmasından da taş armudu denir.. Türkiye’nin her yerinde yetiştiğinden, her bölgede farklı isimlerle bilinir. Limon armudu, ekşi ve mayhoştur. Sevene güzeldir.
Ceviz : Kozdere, Beyaz renkli, içi yağ dolu, ince kabuklu ve içi dışından ağır güzel bir çeşit. Zengibar; Darende’nin manevi ikliminde yetişen, meyvesi çok iri, gösterişli ve yağlı bir çeşittir.
Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünden; ileriki yıllarda daha güzel, kaliteli meyveler geliştirmesini temenni ediyorum.
